درمان سرطان با VMAT یکی از پیشرفت‌های شگفت انگیز علم رادیوتراپی در دهه‌های اخیر به شمار می‌رود. این روش که نام کامل آن رادیوتراپی با مدولاسیون شدت حجم دار قوسی (Volumetric Modulated Arc Therapy) است، با دقتی مثال زدنی و تنظیمات هوشمند تابش، تحولی بنیادین در مسیر درمان تومورها ایجاد کرده است. تا چندی پیش، بیماران برای دریافت دوز مناسب از اشعه، ناچار بودند ساعات طولانی در موقعیتی ثابت بمانند و حتی با وجود این سختی‌ها، بافت‌های سالم اطراف تومور نیز از آسیب مصون نمی‌ماندند. با ورود تکنولوژی‌هایی مانند VMAT، نه تنها زمان درمان به طرز چشمگیری کاهش یافته، بلکه دقت تابش نیز به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که کمترین آسیب ممکن به اندام های سالم وارد شود.
تکنیک درمانی وی مت (VMAT) چیست؟
تکنیک درمانی VMAT، یا رادیوتراپی با شدت تعدیل شده‌ی حجمی، یک انقلاب در شیوه‌ی درمان سرطان با استفاده از پرتوهای ایکس است. به‌طور خلاصه، VMAT یک روش رادیوتراپی است که به منظور بهبود دقت و کاهش عوارض جانبی نسبت به روش‌های سنتی طراحی شده است. در روش‌های رادیوتراپی قدیمی، پرتوهای ایکس از زوایای ثابتی به سمت تومور هدایت می‌شدند. اما در VMAT، دستگاه رادیوتراپی، که یک دستگاه شتاب دهنده‌ی خطی است، به دور بیمار می‌چرخد و پرتو را به صورت یک قوس یا دایره به سمت تومور هدایت می‌کند. این حرکت چرخشی، امکان تاباندن پرتو از زایه‌های مختلف را فراهم می‌سازد.
نکته‌ی کلیدی در VMAT، قابلیت کنترل دقیق شدت و جهت پرتو در حین چرخش دستگاه است. این کنترل به کمک سیستم‌های کامپیوتری پیشرفته و تصاویر سه بعدی از تومور انجام می‌شود. متخصصان با برنامه ریزی دقیق، تنظیم می‌کنند که در هر لحظه از چرخش، چه مقدار پرتو با چه شدتی و از چه جهتی به تومور برسد.
درمان سرطان با VMAT چگونه صورت می‌گیرد؟
درمان سرطان با VMAT با تصویربرداری دقیق از تومور (سی تی اسکن و ام آر آی) آغاز می‌شود. سپس، نرم‌افزارهای تخصصی، برنامه‌ای برای تابش پرتو (پرتودرمانی) با شدت و جهت‌های متغیر در طول چرخش دستگاه ایجاد می‌کنند. این برنامه‌ی دقیق، موقعیت و شکل تومور را در نظر می‌گیرد. در نهایت، دستگاه رادیوتراپی، مطابق برنامه، پرتو را با دقت به تومور هدایت می‌کند و دوز مورد نیاز را به طور یکنواخت و هدفمند به آن می‌رساند. در درمان سرطان با VMAT، فرآیند به چند مرحله تقسیم می‌شود:
- تصویربرداری: ابتدا از بیمار، تصاویر دقیقی با استفاده از روش‌هایی مانند سی‌تی‌اسکن (CT) و یا ام‌آر‌آی (MRI) گرفته می‌شود. این تصاویر، موقعیت دقیق تومور، اندازه آن و همچنین موقعیت اندام‌ها و بافت‌های سالم اطراف را نشان می‌دهند. گاهی اوقات از پت اسکن (PET) نیز برای تعیین میزان فعالیت متابولیکی تومور استفاده می‌شود.
- برنامه ریزی درمان: تصاویر پزشکی به نرم افزارهای تخصصی رادیوتراپی وارد می‌شوند. این نرم‌افزارها، با استفاده از الگوریتم‌های پیچیده، برنامه‌ای برای تابش پرتو ایجاد می‌کنند. در این برنامه، شدت پرتو در هر لحظه از چرخش دستگاه (linac) و زاویه تابش پرتو به دقت تعیین می‌شود تا دوز مناسبی به تومور برسد، در حالی که کمترین آسیب به بافت‌های سالم اطراف وارد شود. این برنامه شامل مشخصات دقیق مانند سرعت چرخش دستگاه، شدت پرتو در هر نقطه، و زمان تابش در هر زاویه است.
- تحویل دوز: برنامه‌ی درمان به دستگاه VMAT منتقل می‌شود. دستگاه با دقت بسیار بالایی، طبق برنامه‌ی از پیش تعیین شده، به دور بیمار می‌چرخد و پرتو را با شدت و جهت‌های مختلف به تومور می‌تاباند. این فرآیند، با نظارت دقیق متخصصین رادیوتراپی انجام می‌شود.
- نظارت و ارزیابی: پس از پایان درمان، وضعیت بیمار تحت نظر قرار می‌گیرد و از طریق روش‌های مختلف مانند تصویربرداری، پیشرفت درمان ارزیابی می‌شود.
انواع سرطان‌هایی که با رادیوتراپی به روش VMAT درمان می‌شوند
VMAT در درمان انواع متعددی از سرطان‌ها قابل استفاده است، از جمله:
- سرطان پروستات
- سرطان پستان
- سرطان ریه
- سرطان مغز
- سرطان گردن رحم
- سرطان‌های گوارشی
انتخاب روش VMAT به نوع و مرحله سرطان، موقعیت تومور و وضعیت سلامتی بیمار بستگی دارد.
مراحل درمان سرطان با VMAT
درمان سرطان با VMAT در چند مرحله‌ی کلیدی انجام می‌شود که هر کدام نقش مهمی در موفقیت درمان دارند:
تصویربرداری دقیق از تومور: قبل از شروع درمان، دکتر سمیرا خالدی متخصص رادیوتراپی و انکولوژی از روش‌های تصویربرداری پزشکی مانند سی تی اسکن، ام‌آر‌آی استفاده می‌کنند تا محل دقیق تومور، اندازه و شکل آن و همچنین ارتباط آن با بافت‌های اطراف را به طور کامل مشخص کنند. این تصاویر برای برنامه‌ریزی دقیق درمان ضروری هستند.
برنامه‌ریزی درمان: با استفاده از تصاویر پزشکی بدست آمده، رادیوتراپیست‌ها و فیزیکدان‌های پزشکی با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی، برنامه‌ی درمانی VMAT را طراحی می‌کنند. در این مرحله، زاویه‌های تابش پرتو، شدت پرتو در هر زاویه و مدت زمان تابش به طور دقیق تعیین می‌شود تا تومور به طور کامل هدف قرار گرفته و در عین حال، آسیب به بافت‌های سالم اطراف به حداقل برسد. این برنامه‌ی درمانی به گونه‌ای طراحی می‌شود که حداکثر دوز تابش به تومور رسیده و دوز دریافتی توسط بافت‌های سالم اطراف به حداقل برسد.
ایجاد ماسک و موقعیتیابی دقیق بیمار: برای اطمینان از دقت در تابش پرتو، یک ماسک سفارشی برای بیمار ساخته می‌شود تا سر و یا ناحیه‌ی مورد نظر را ثابت نگه دارد. این امر از حرکت بیمار در طول درمان جلوگیری کرده و دقت تابش پرتو را تضمین می‌کند. سیستم‌های موقعیتیابی دقیق (مثل سیستم‌های تصویربرداری داخلی) نیز برای اطمینان از قرارگیری بیمار در موقعیت صحیح در طول هر جلسه درمانی به کار می‌روند.
تابش پرتو: در مرحله‌ی آخر، بیمار تحت درمان با VMAT قرار می‌گیرد. در این مرحله، دستگاه VMAT با سرعت بالا به دور بیمار می‌چرخد و پرتوهای با شدت متغیر را به سمت تومور ارسال می‌کند. کل فرآیند تحت نظارت دقیق تیم متخصص رادیوتراپی انجام می‌شود. هر جلسه درمانی چند دقیقه طول می‌کشد و تعداد جلسات درمانی بر اساس برنامه‌ی درمانی تعیین می‌شود.
مزایای استفاده از روش درمانی VMAT
مزایای اصلی VMAT شامل دقت بالا در هدف‌گیری تومور، کاهش آسیب به بافت‌های سالم اطراف، کاهش زمان درمان در مقایسه با روش‌های سنتی، و امکان استفاده از دوزهای بالاتر تابش برای از بین بردن سلول‌های سرطانی است.
عوارض درمان سرطان با روش VMAT
- خستگی
- التهاب پوست
- تهوع و استفراغ
شدت این عوارض به نوع و مرحله سرطان، منطقه تحت درمان و دوز تابش بستگی دارد.
مقایسه تکنیک درمانی VMAT با دیگر روش‌های رادیوتراپی
VMAT در مقایسه با روش‌های سنتی رادیوتراپی (مانند رادیوتراپی سه بعدی و رادیوتراپی استریوتاکتیک بدن (SBRT) و رادیوتراپی IMRT)، دقت و اثربخشی بالاتری دارد و آسیب به بافت‌های سالم را به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد. با این حال، هزینه‌ی این روش ممکن است بیشتر باشد.
سوالات متداول:
تعداد جلسات درمان با VMAT به نوع و مرحله‌ی سرطان و برنامه‌ی درمانی پزشک بستگی دارد و از چند جلسه تا چندین هفته متغیر است.
ریزش مو یکی از عوارض جانبی احتمالی رادیوتراپی است، که شدت آن به منطقه تحت درمان و دوز تابش بستگی دارد. در صورت درمان در ناحیه‌ی سر، احتمال ریزش مو بیشتر است.
