پرتودرمانی به عنوان یکی از اصلی ترین روش‌های درمانی سرطان، با استفاده از پرتوهای پرانرژی به نابودی سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد و تکثیر آن‌ها می‌پردازد. این روش درمانی، با وجود تاثیرات مثبت در کنترل و درمان سرطان، نیازمند درک کامل از انواع، نحوه عملکرد، عوارض جانبی و کاربردهای آن است. پرتو درمانی از دیرباز مورد توجه پزشکان و پژوهشگران بوده و با پیشرفت‌های علمی و فناوری، امروزه به شیوه‌ای دقیق و هدفمند تبدیل شده است که در این مقاله بیشتر توضیح خواهیم داد تا آگاهی کاملی در این مورد پیدا کنید.
پرتو درمانی چیست؟
پرتو درمانی یکی از روش های مهم و رایج در درمان بیماری های بدخیم و سرطان به شمار می‌رود. در این شیوه درمانی، از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس یا ذرات خاصی همچون پروتون برای تخریب یا کنترل سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. کاربرد پرتو درمانی، بسته به نوع و محل تومور، ممکن است به تنهایی یا در کنار روش‌های دیگر مانند جراحی یا شیمی درمانی صورت گیرد. هدف از پرتودرمانی، از بین بردن کامل تومور، کوچک کردن اندازه آن قبل از جراحی، یا تسکین علائم ناشی از سرطان است.
پرتو درمانی برای چه مواردی کاربرد دارد؟
پرتو درمانی در درمان طیف گسترده‌ای از سرطان‌ها کاربرد دارد. این روش برای درمان سرطان‌های موضعی، مانند سرطان پروستات، پستان و ریه و همچنین برای درمان سرطان‌های متاستاتیک که به سایر نقاط بدن گسترش یافته‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از کاربردهای رایج پرتودرمانی عبارتند از:
- درمان قطعی: در برخی موارد، پرتودرمانی به تنهایی می‌تواند سرطان را به طور کامل از بین ببرد.
- درمان کمکی: پرتودرمانی می‌تواند بعد از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده و کاهش احتمال عود بیماری مورد استفاده قرار گیرد.
- درمان تسکینی: گاهی پرتودرمانی برای کاهش درد، خونریزی و سایر علائم ناشی از سرطان در بیمارانی که درمان قطعی برای آن‌ها امکان‌پذیر نیست، استفاده می‌شود.
- آماده سازی برای پیوند مغز استخوان: پرتو درمانی می‌تواند قبل از پیوند مغز استخوان برای از بین بردن سلول‌های سرطانی در مغز استخوان بیمار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انواع روش‌های پرتو درمانی
روش‌های مختلفی برای انجام پرتودرمانی وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب روش مناسب برای هر بیمار به عوامل مختلفی از جمله نوع و مرحله سرطان، محل تومور، وضعیت سلامت عمومی بیمار و ترجیحات پزشک بستگی دارد. به طور کلی، روش‌های پرتودرمانی به دو دسته اصلی پرتودرمانی خارجی و داخلی تقسیم می‌شوند:
پرتو درمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy – EBRT)
در پرتودرمانی خارجی، پرتوهای تابشی از یک دستگاه خارج از بدن به سمت تومور هدایت می‌شوند. این روش رایج‌ترین نوع پرتودرمانی است و برای درمان انواع مختلفی از سرطان‌ها مورد استفاده قرار گیرد. برخی از روش‌های پرتودرمانی خارجی عبارتند از:
- پرتودرمانی سه بعدی کانفورمال (3D-CRT): در این روش، با استفاده از تصاویر سه‌بعدی تومور، پرتوهای تابشی به گونه‌ای طراحی می‌شوند که شکل تومور را دنبال کرده و بافت‌های سالم اطراف آن را تا حد امکان حفظ کنند.
- رادیوتراپی تعدیل‌شده با شدت (IMRT): در IMRT، شدت پرتوهای تابشی در طول درمان تغییر می‌کند تا دوز اشعه به طور دقیق‌تری به تومور برسد و عوارض جانبی کاهش یابد.
- رادیوتراپی استریوتاکتیک (Stereotactic Radiotherapy): این روش از پرتوهای بسیار دقیق و متمرکز برای درمان تومورهای کوچک در مغز و سایر نقاط بدن استفاده می‌کند. رادیوتراپی استریوتاکتیک می‌تواند به صورت تک جلسه‌ای (Stereotactic Radiosurgery – SRS) یا چند جلسه‌ای (Stereotactic Body Radiation Therapy – SBRT) انجام شود.
- پرتو درمانی با پروتون (Proton Therapy) در این روش از پروتون به جای اشعه ایکس استفاده می‌شود. پروتون ها انرژی خود را در نقطه مشخصی آزاد می‌کنند که به کاهش آسیب به بافت‌های سالم مجاور کمک می‌کند.
بیشتر بدانید: رادیوتراپی سه بعدی (3D-CRT)؛ گامی دقیق در درمان سرطان
پرتو درمانی داخلی (Brachytherapy)
در پرتودرمانی داخلی، منبع تابش به طور مستقیم در داخل یا نزدیک تومور قرار داده می‌شود. این روش امکان ارائه دوز بالایی از اشعه به تومور را فراهم می‌کند، در حالی که آسیب به بافت‌های سالم اطراف آن را به حداقل می‌رساند. پرتودرمانی داخلی به صورت دائمی (با استفاده از دانه‌های رادیواکتیو که در بدن باقی می‌مانند) یا موقت (با استفاده از اپلیکاتور هایی که پس از اتمام درمان برداشته می‌شوند) انجام می‌شود. برخی از کاربردهای پرتودرمانی داخلی عبارتند از درمان سرطان پروستات، پستان، رحم و دهانه رحم.
پرتو درمانی چگونه انجام می‌شود؟
پرتو درمانی در یک مرکز تخصصی و تحت نظر تیمی از متخصصان انجام می‌شود. این فرآیند با تهیه تصاویر دقیق از محل تومور، مانند سی تی اسکن یا ام آر آی، آغاز می‌شود تا برنامه ریزی دقیقی برای تابش پرتوها انجام گیرد. سپس با استفاده از دستگاه‌های مخصوص، اشعه به صورت هدفمند به ناحیه مورد نظر تابانده می‌شود. این تابش‌ها بدون درد هستند و هر جلسه فقط چند دقیقه طول می‌کشد اما کل دوره درمان ممکن است چند هفته ادامه یابد. پرتو درمانی بسته به نوع و محل سرطان یا به صورت خارجی (تابش از بیرون بدن) یا داخلی (قرار دادن مواد رادیواکتیو در داخل یا نزدیکی تومور) انجام می‌شود.
عوارض پس از انجام پرتو درمانی
پرتو درمانی برای افراد عوارض جانبی مختلفی ایجاد می‌کند که شدت و نوع آن‌ها به عوامل مختلفی بستگی دارد. عوارض جانبی معمولا موقتی هستند و پس از پایان درمان برطرف می‌شوند. با این حال، در برخی موارد، عوارض جانبی پرتودرمانی ممکن است شامل خستگی، تحریک پوستی، ریزش مو در ناحیه درمان، تهوع و استفراغ، اسهال، مشکلات ادراری، کاهش اشتها و درد باشد. پزشک با تجویز دارو و ارائه راهکارهای مراقبتی، به کاهش عوارض جانبی پرتودرمانی کمک می‌کند.
بیشتر بدانید: رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) چیست؟ درمان تومورهای مغزی و عصبی
چه زمانی نیاز به پرتودرمانی داریم؟
تصمیم‌گیری در مورد نیاز بیمار به پرتودرمانی، بر عهده تیمی از متخصصان، شامل جراح، انکولوژیست و رادیوتراپیست است. عوامل تعیین‌کننده این تصمیم، نوع و مرحله سرطان، محل تومور، وضعیت عمومی سلامتی بیمار و سایر گزینه‌های درمانی موجود هستند. پرتو درمانی به عنوان درمان اولیه، درمان کمکی پس از جراحی یا شیمی درمانی یا درمان تسکینی برای کنترل علائم در سرطان به کار می‌رود.
بهترین دکتر متخصص پرتو درمانی در تهران
انتخاب یک متخصص پرتو درمانی مجرب و آگاه، نقش مهمی در موفقیت درمان دارد. متخصصان رادیوتراپی با دانش و تجربه خود، می‌توانند بهترین روش درمانی را برای هر بیمار تعیین کرده و با برنامه‌ریزی دقیق، احتمال بروز عوارض جانبی را به حداقل برسانند. در تهران، دکتر سمیرا خالدی به عنوان یکی از متخصصان برجسته در این زمینه شناخته می‌شوند. ایشان با بهره‌گیری از دانش روز و تجربه ارزشمند خود، خدمات ارزنده‌ای را به بیماران ارائه می‌دهند.
سوالات متداول:
خیر، پرتو درمانی تکنیکی بدون درد است. بیمار در طول درمان احساس گرما یا سوزش خفیفی خواهد داشت، اما این احساس معمولا آزار دهنده نیست.
پرتودرمانی در ناحیه لگن گاهی باعث ناباروری در مردان و زنان می‌شود. با این حال، روش‌هایی مانند فریز کردن تخمک یا اسپرم برای حفظ باروری قبل از شروع پرتو درمانی وجود دارد.
در پرتودرمانی داخلی دائمی، دانه‌های رادیواکتیو در بدن باقی می‌مانند، اما میزان تشعشع آن‌ها بسیار کم است و خطری برای اطرافیان بیمار ندارند. در پرتو درمانی داخلی موقت، منبع تابش پس از اتمام درمان برداشته می‌شود و هیچ خاصیت رادیواکتیوی در بدن باقی نمی‌ماند.
