رادیوتراپی 3D یکی از پیشرفت‌های مهم در حوزه پرتودرمانی سرطان است که با بهره‌گیری از فناوری‌های تصویربرداری دقیق، امکان هدف‌گیری بسیار دقیق تومورها را فراهم کرده است. در این روش، تصاویر سه بعدی از ناحیه مورد نظر با استفاده از سی تی اسکن یا ام آر آی تهیه می‌شود و براساس آن، پرتوها طوری طراحی می‌شوند که حداکثر دوز ممکن به بافت سرطانی برسد، در حالی که آسیب به بافت‌های سالم اطراف به حداقل برسد. در این مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات بیشتری در مورد رادیوتراپی سه بعدی کسب کنید و نحوه عملکرد آن را بشناسید.
رادیوتراپی 3D چیست؟
رادیوتراپی 3D نوعی روش پیشرفته پرتو درمانی است که در آن با استفاده از فناوری‌های تصویربرداری دقیق، مدل سه بعدی از بدن بیمار و تومور تهیه می‌شود تا طراحی درمان با دقت بالاتری انجام گیرد. در این روش، شکل، اندازه و موقعیت دقیق تومور با کمک تصویربرداری مقطعی، مشخص شده و سپس پرتوهای درمانی طوری تنظیم می‌شوند که به صورت دقیق از زوایای مختلف به تومور برخورد کنند.
این دقت بالا باعث می‌شود تا میزان تابش به بافت‌های سالم اطراف کاهش یابد و دوز مناسبی فقط به بافت سرطانی برسد. رادیوتراپی 3D برای تومورهایی که در نزدیکی اندام‌های حساس قرار دارند، مناسب است و احتمال بروز عوارض جانبی کاهش یافته است.
بیشتر بدانید: درمان هدفمند سرطان با رادیوتراپی استریوتاکتیک بدن (SBRT)
مزایا و محدودیت‌های تکنیک رادیوتراپی 3D
این تکنیک دارای مزایا و محدودیت هایی است که در ادامه به مهمترین آن ها اشاره می‌کنیم.
مزایای رادیوتراپی 3D
- افزایش دقت در هدف گیری تومور
- کاهش آسیب به بافت‌های سالم
- کاهش عوارض جانبی
- افزایش احتمال موفقیت درمان
- قابل استفاده برای انواع مختلف تومورها
محدودیت‌های رادیوتراپی سه بعدی
- دقت درمان به شدت به کیفیت و دقت تصویربرداری اولیه وابسته است.
- برخلاف تکنیک‌های پیشرفته مانند IMRT، در 3DCRT امکان تنظیم دوز در نواحی خاص تومور وجود ندارد.
- انجام این تکنیک به سیستم‌های پیشرفته و فوق تخصص رادیوتراپی نیاز دارد.
- در مواردی مانند تنفس یا حرکت اندام های داخلی، ممکن است دقت درمان کاهش یابد.
- برنامه ریزی پرتو درمانی سه‌بعدی زمان‌بر خواهد بود، مخصوصا در تومورهای پیچیده.
نحوه عملکرد رادیوتراپی 3D
نحوه عملکرد رادیوتراپی 3D بر پایه تلفیق تصویربرداری پزشکی و برنامه‌ریزی دقیق پرتویی استوار است. ابتدا با استفاده از روش‌هایی مانند سی تی اسکن یا ام آر آی، تصویری سه‌بعدی از ناحیه تومور تهیه می‌شود. این تصاویر به سیستم‌های نرم افزاری تخصصی منتقل می‌گردد تا تیم درمان بتواند مرزهای دقیق تومور و اندام‌های حیاتی اطراف آن را مشخص کند.
سپس بر اساس این اطلاعات، میدان‌های تابش طراحی می‌شوند تا پرتوها از زوایای گوناگون، با دوزی حساب شده، فقط بر روی تومور متمرکز شوند. این فرآیند به کاهش تابش به بافت‌های سالم و افزایش اثربخشی درمان کمک می‌کند. پس از طراحی، درمان طی چند جلسه انجام می‌شود و در هر جلسه، بیمار در موقعیتی ثابت و دقیق قرار می‌گیرد تا پرتوها با بیشترین دقت به محل مورد نظر برسند.
در نتیجه، رادیوتراپی 3D امکان درمان موثر با عوارض کمتر را برای بیماران مبتلا به سرطان فراهم می‌سازد.
بیشتر بدانید: درمان سرطان با براکی تراپی؛ چقدر موثر است؟
رادیوتراپی سه بعدی برای درمان چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟
همانطور که دانستید، رادیوتراپی سه بعدی به عنوان یکی از روش‌های دقیق پرتودرمانی، در درمان طیف وسیعی از بیماری‌های سرطانی کاربرد دارد. این تکنیک در مواردی که تومور در مجاورت بافت‌های حساس قرار دارد، بسیار موثر است. از جمله بیماری‌هایی که می‌توان با رادیوتراپی 3D آن‌ها را درمان یا کنترل کرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرطان پستان مخصوصا پس از جراحی، برای کاهش احتمال عود موضعی.
- سرطان پروستات با دقت بالا بدون آسیب به مثانه و رکتوم.
- سرطان ریه خصوصا در مراحل ابتدایی یا برای کنترل موضعی بیماری.
- سرطان مغز و نخاع با هدف حفاظت از بافت‌های عصبی حساس اطراف.
- سرطان سر و گردن شامل حنجره، زبان، حلق و بینی.
- سرطان دستگاه گوارش مانند سرطان مری، روده و مقعد.
- سرطان رحم و دهانه رحم اغلب همراه با شیمی‌درمانی.
- تومورهای خوش‌خیم مقاوم به درمان دارویی یا جراحی در برخی موارد خاص
عوارض بعد از انجام رادیوتراپی سه بعدی
عوارض بعد از انجام رادیوتراپی سه‌بعدی به نوع سرطان، محل پرتودرمانی، دوز تابش و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. با وجود دقت بالای این روش در هدف‌گیری تومور، ممکن است برخی عوارض موقتی یا در مواردی نادر، بلند مدت ظاهر شوند.
- خستگی و بی‌حالی
- قرمزی، خشکی، پوسته ریزی یا تیرگی پوست در ناحیه‌ای که پرتودرمانی انجام شده است.
- ریزش مو در ناحیه درمان
- تغییرات گوارشی مانند تهوع، اسهال یا کاهش اشتها
- مشکلات ادراری یا روده‌ای
- عوارض تنفسی و احتمال التهاب ریه
- درد یا سفتی در ناحیه درمان
- بسته به دوز تابش، ممکن است شمارش سلول‌های خونی کمی کاهش یابد.
تفاوت رادیوتراپی سه بعدی با IMRT
رادیوتراپی سه‌بعدی (3DCRT) و رادیوتراپی با شدت تعدیل شده (IMRT) هر دو از روش‌های پرتو درمانی خارجی هستند که با هدف رساندن دوز دقیق پرتوی درمانی به تومور طراحی شده‌اند، اما تفاوت‌هایی اساسی در دقت، انعطاف پذیری و نحوه توزیع دوز تابش دارند.
در تکنیک 3DCRT، پرتوها بر اساس تصاویر سه بعدی به گونه‌ای تنظیم می‌شوند که شکل کلی تومور را پوشش دهند، اما دوز تابش درون پرتو یکنواخت است و امکان تغییر شدت پرتو در نقاط مختلف وجود ندارد. در مقابل، IMRT با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته، شدت تابش را در بخش‌های مختلف هر پرتو تنظیم می‌کند تا دوز به‌طور دقیق در نواحی مورد نظر توزیع شود.
این قابلیت باعث می‌شود که بافت‌های سالم اطراف تومور حتی بیشتر از 3DCRT محافظت شوند و در عین حال، دوز بالاتری به تومور وارد شود.
چه کسانی کاندید مناسبی برای انجام رادیوتراپی 3D نیستند؟
اگرچه رادیوتراپی سه‌بعدی یکی از روش‌های موثر درمان سرطان است، اما برای همه بیماران مناسب نیست و در برخی موارد، گزینه‌های پیشرفته یا متفاوت تری توصیه می‌شود. در ادامه، افرادی که کاندید مناسبی برای رادیوتراپی 3D نیستند، عبارتند از:
- در مواردی که تومور در مجاورت اندام‌هایی مانند نخاع، مغز، چشم یا قلب قرار دارد، روش‌هایی با دقت بالاتر مانند IMRT یا پروتون تراپی ترجیح داده می‌شوند.
- اگر تومور شکل پیچیده یا چند نقطه جدا از هم داشته باشد، رادیوتراپی 3D توانایی کافی برای توزیع دوز مناسب در همه نواحی را ندارد.
- در افرادی که قبلا در همان ناحیه پرتو درمانی شده‌اند، استفاده مجدد از 3DCRT ممکن است خطر آسیب به بافت‌های سالم را افزایش دهد.
- در بیمارانی که نمی‌توانند در طول درمان بی‌حرکت بمانند یا به دلیل مشکلات تنفسی، حرکات داخلی زیاد دارند، ممکن است دقت 3D کافی نباشد.
- در برخی تومورها، لازم است دوز تابش در نواحی خاصی از تومور بیشتر یا کمتر باشد، قابلیتی که در تکنیک 3D وجود ندارد ولی در IMRT یا SBRT فراهم است.
بهترین دکتر متخصص رادیوتراپی 3D کیست؟
یکی از بهترین پزشکان متخصص در زمینه رادیوتراپی سه بعدی (3D) در تهران، دکتر سمیرا خالدی است. ایشان دارای فوق تخصص رادیوتراپی انکولوژی هستند و با بهره‌گیری از دانش به روز و تجربه بالینی گسترده، در زمینه درمان انواع سرطان‌ها با تکنیک‌های پیشرفته پرتودرمانی، از جمله رادیوتراپی 3D، فعالیت می‌کنند. دکتر خالدی به دلیل دقت بالا در طراحی درمان، برخورد حرفه‌ای با بیماران و همکاری با مراکز مجهز پرتودرمانی، از سوی بیماران و همکاران پزشکی به‌عنوان یکی از چهره‌های قابل اعتماد در این حوزه شناخته می‌شوند.
