درمان سرطان دهانه رحم با رادیوتراپی یکی از موثرترین روش‌ها برای کنترل و درمان این بیماری به ویژه در مراحل پیشرفته محسوب می‌شود. رادیوتراپی که به آن پرتودرمانی نیز گفته می‌شود، روشی غیر تهاجمی است که با استفاده از اشعه‌های پرانرژی به از بین بردن سلول‌های سرطانی کمک می‌کند. این روش اصولا به تنهایی یا در ترکیب با سایر درمان‌ها مانند شیمی درمانی یا جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله به بررسی کامل کاربرد رادیوتراپی در درمان سرطان دهانه رحم، انواع روش‌های آن، مزایا و عوارض احتمالی می‌پردازیم.
سرطان دهانه رحم چیست؟
سرطان دهانه رحم یا سرطان سرویکس نوعی از سرطان است که در سلول‌های دهانه رحم (محل اتصال رحم به واژن) شکل می‌گیرد. این بیماری اغلب به دلیل عفونت طولانی مدت با ویروس HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) ایجاد می‌شود. با پیشرفت بیماری، سلول‌های طبیعی دهانه رحم به سلول‌های سرطانی تبدیل شده و ممکن است به بافت‌ها و اندام‌های اطراف گسترش یابند.
مراحل سرطان دهانه رحم
برای انتخاب بهترین روش درمانی از جمله رادیوتراپی، پزشک ابتدا مرحله پیشرفت سرطان را تعیین می‌کند. مراحل سرطان دهانه رحم شامل:
- مرحله 0: سرطان در حالت پیش سرطانی یا دیسپلازی است.
- مرحله 1: سلول‌های سرطانی محدود به دهانه رحم هستند.
- مرحله 2: سرطان به اطراف دهانه رحم گسترش یافته اما هنوز به لگن یا دیواره واژن نرسیده است.
- مرحله 3: سرطان به دیواره لگن یا قسمت پایین واژن گسترش یافته است.
- مرحله 4: سرطان به اندام‌های دوردست مانند مثانه، روده یا ریه‌ها سرایت کرده است.
رادیوتراپی اصولا از مرحله ۲ به بعد نقش پررنگی در درمان ایفا می‌کند.
رادیوتراپی چیست و چگونه عمل می‌کند؟
رادیوتراپی یا پرتودرمانی نوعی درمان پزشکی است که از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس، گاما یا پروتون‌ها) برای از بین بردن یا کوچک کردن تومورها استفاده می‌کند. این پرتوها با آسیب به DNA سلول‌های سرطانی، مانع از تقسیم و رشد آنها شده و در نهایت باعث مرگ سلول‌های بیمار می‌شوند.
انواع رادیوتراپی برای سرطان دهانه رحم
۱. رادیوتراپی خارجی (EBRT)
در این روش، اشعه‌های پر انرژی از طریق دستگاهی بزرگ به طور مستقیم به ناحیه لگن و دهانه رحم تابیده می‌شود. این درمان عموما در چندین جلسه طی چند هفته انجام می‌شود.
۲. براکی تراپی (رادیوتراپی داخلی)
براکی تراپی شامل قرار دادن منابع پرتوزا داخل یا نزدیک به دهانه رحم از طریق واژن است. این روش دوز بالایی از اشعه را مستقیما به تومور می‌رساند و در عین حال آسیب به بافت‌های سالم اطراف را کاهش می‌دهد.
۳. ترکیب رادیوتراپی با شیمی درمانی
در موارد پیشرفته، رادیوتراپی به همراه شیمی درمانی (chemoradiation) استفاده می‌شود تا اثرگذاری آن افزایش یابد. داروهای شیمی درمانی مانند سیس پلاتین همزمان با رادیوتراپی تجویز می‌شوند.
مزایای رادیوتراپی در درمان سرطان دهانه رحم
- کنترل موضعی تومور: رادیوتراپی قادر است تومور را به طور موضعی کنترل و کوچک کند.
- جایگزین جراحی: در مواردی که امکان جراحی وجود ندارد، رادیوتراپی گزینه‌ای مناسب است.
- حفظ رحم: در مراحل اولیه ممکن است با کمک رادیوتراپی نیاز به برداشت رحم (هیسترکتومی) کاهش یابد.
- اثربخشی بالا در مراحل پیشرفته: در ترکیب با شیمی درمانی، رادیوتراپی می‌تواند در کاهش علائم و افزایش طول عمر موثر باشد.
فرآیند انجام رادیوتراپی برای دهانه رحم
مرحله اول: ارزیابی و برنامه ریزی
پیش از شروع درمان، تصویربرداری‌هایی مانند CT یا MRI انجام می‌شود تا محل دقیق تومور و اعضای اطراف آن مشخص شود. سپس تیم رادیوتراپی برنامه‌ای دقیق برای میزان، جهت و تعداد دفعات تابش طراحی می‌کند.
مرحله دوم: اجرای درمان
- رادیوتراپی خارجی در اکثر موارد ۵ روز در هفته و به مدت ۵ تا ۶ هفته انجام می‌شود.
- براکی تراپی در یک یا چند جلسه به فاصله زمانی خاصی صورت می‌گیرد.
- جلسات بدون درد هستند و هر بار فقط چند دقیقه طول می‌کشند.
عوارض جانبی رادیوتراپی دهانه رحم
درمان با اشعه اگرچه موثر است، اما ممکن است عوارضی موقتی یا بلند مدت ایجاد کند که شدت آن بسته به نوع درمان، دوز اشعه و وضعیت جسمی بیمار متفاوت است. عوارض شایع شامل:
- خستگی شدید
- تحریک و سوزش مثانه یا روده
- اسهال یا یبوست
- اختلال در قاعدگی
- خشکی واژن یا کاهش میل جنسی
- پوست سوزی یا قرمزی ناحیه لگن
این عوارض معمولا پس از پایان درمان کاهش می‌یابند، اما برخی ممکن است به درمان‌های تکمیلی نیاز داشته باشند.
مراقبت‌های لازم بعد از رادیوتراپی
برای کاهش عوارض و تسریع روند بهبود، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:
- استراحت کافی: بدن برای ترمیم آسیب ناشی از اشعه به خواب و استراحت نیاز دارد.
- تغذیه مناسب: مصرف مواد غذایی غنی از پروتئین، سبزیجات و میوه‌ها به بازسازی سلولی کمک می‌کند.
- نوشیدن آب کافی: برای جلوگیری از آسیب به مثانه و کلیه‌ها مفید است.
- مراقبت از پوست ناحیه تابش: ناحیه لگن باید تمیز، خشک و دور از تحریکات باقی بماند.
- رعایت بهداشت جنسی و پرهیز از رابطه جنسی در حین درمان (در صورت توصیه پزشک).
اثربخشی رادیوتراپی در درمان سرطان دهانه رحم
مطالعات نشان دادند که درمان سرطان دهانه رحم با رادیوتراپی به ویژه در مراحل ۲ و ۳ می‌تواند بسیار موثر باشد. میزان بقا پس از ۵ سال در بیماران تحت درمان رادیوتراپی ترکیبی می‌تواند تا ۶۰ الی ۷۰ درصد افزایش یابد. همچنین، رادیوتراپی کمک می‌کند تا تومور پیش از جراحی کوچک شده و شانس موفقیت جراحی بالا برود.
چه افرادی کاندیدای مناسب برای رادیوتراپی هستند؟
- زنان مبتلا به سرطان دهانه رحم مرحله ۲ تا ۴
- بیمارانی که امکان انجام جراحی ندارند
- افرادی که پس از جراحی نیاز به تکمیل درمان دارند (رادیوتراپی کمکی)
- بیمارانی که دچار عود مجدد سرطان شدند
نقش پیگیری بعد از رادیوتراپی
پس از پایان درمان، بیمار باید به شکل منظم تحت نظر پزشک متخصص دکتر سمیرا خالدی باشد تا هرگونه عود یا عوارض دیررس درمان به موقع شناسایی شود. معمولا هر ۳ تا ۶ ماه یک بار آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های لازم انجام می‌شود.
در نهایت…
درمان سرطان دهانه رحم با رادیوتراپی یکی از گزینه‌های پیشرفته و موثر در مدیریت این بیماری است. این روش هم به تنهایی و هم در کنار شیمی درمانی، می‌تواند به کاهش حجم تومور، کاهش علائم و افزایش امید به زندگی کمک کند. با این حال، مهم است که بیماران پیش از شروع درمان، اطلاعات کافی درباره روند، عوارض و مراقبت‌های پس از آن داشته باشند. مراجعه به پزشک متخصص و پیگیری دقیق، کلید موفقیت در درمان این بیماری است.
